Religie : de betekenis van deze term. En de vrijheid van godsdienst.
Het gebruik van religieuze termen in het maatschappelijk debat vraagt om een algemene zindelijkheidstraining. Ik wijs op verwarring in woorden, die grote gevolgen kan hebben.
Eerst in 2a het onderscheid tussen ideologie en geloof. Er bestaat een islam-ideologie en een islam-geloof, evenals een christendom-ideologie en een christendom-geloof. Let op het verschil tussen een ideologie en een geloof!
Dan in 2b de verwarring tussen de termen religie en cultuur. Die verwarring kan soms te grote gevolgen hebben!
2a: ideologie tegenover geloof.
‘Laten we niet vergeten dat iedere godsdienst blootstaat aan het risico een ideologie te worden, een gesloten denksysteem en een rigide gedragskader. Zij legt dan meer op dan dat zij voorstellen doet, zij sluit dan meer dan dat zij opent. De tot ideologie geworden godsdienst deelt de ander in en sluit hem op in onbeweeglijke categorieën. Het geloof daarentegen opent het hart voor de menselijke wezens, voor hen állen.
Godsdiensten die tot ideologie zijn verworden, kunnen moeilijk of helemaal niet met elkaar communiceren ’. (p.119, van Nispen, 2011).
Zo gauw als iets een ideologie wordt, een dogmatische fanatieke houding, met aannemen op gezag is deze gevaarlijk. Het Griekse pistis, geloof, betekent heel iets anders dan geloven in een ideologie en behoort vertaald te worden als vertrouwen in de zin van yes we can, we kunnen vreedzaam worden, onze schouders onder iets zetten. Doe mee! (Deze betekenis van ‘geloven’ wordt verderop in dit hoofdstuk gedetailleerder uitgewerkt).
Vooral oudere mensen lijken allergisch voor alles wat het woord ‘godsdienst’ aanduidt, of het nu de R.K.Kerk of de Islam of welk geloofssysteem dan ook betreft. Terecht allergisch wanneer ‘godsdienst’ een verouderde werkelijkheid vertegenwoordigt of ons zicht op de werkelijkheid verduistert. De ruimtevaarders zijn god niet tegengekomen daarboven. De moderne mens heeft het interpretatie-schema van ’daarboven’ los gelaten en gelooft niet meer in een gesplitste werkelijkheid. Geest en materie zijn geen aparte werkelijkheden, maar in elkaar overlopende dimensies van hetzelfde. Niet ‘geest’ is zwevend en niet te doorgronden, maar juiste die ene materie is mysterieus in al haar verschijningsvormen van grofstoffelijk tot fijnzinnige energie, straling, donkere onbekende materie ( zie verder hoofdstuk II,6 met deze nieuwe visie vanuit de quantumfysica).
2b: verwarring tussen de woorden religie en cultuur:
Woorden als katholiek of moslim duiden vaak een culturele groep aan ipv een godsdienst. Worsten (2016) maakt ons daarop attent en begint met een bekende mop om dit verschil duidelijk te maken.
In Noord-Ierland waar de strijd tussen ‘katholiek’ en ‘protestant’ nog in volle gang is, wil iemand de grens over. Een soldaat vraagt: ‘protestant’ of ‘katholiek’. De man antwoord:’ atheïst!’. ‘ Een katholieke of een protestantse atheïst? buldert de soldaat. De religieuze marker ‘ katholiek’ of ‘protestant’ verwijst helemaal niet naar een religieuze praktijk of diep beleefd geloof. De term dient simpelweg om de ‘onzen’ te onderscheiden van de ‘ hunnen’ , een groepsetiket, een nom de guerre. Hoe ongrijpbaar is een religieuze term in onze tijd! Zo zijn Polen katholiek, we spreken van calvinistische Hollanders en katholieke Vlamingen.
Onschuldig, maar niet als we over ‘ de moslims van Europa’ spreken. Dan bedoelen we niet religie maar verwijzen we naar een groep mensen die we zogauw niet kunnen plaatsen vanuit ons perspectief en die we dus maar gauw met behulp van ‘de grootste gemene deler’ aanduiden: de meerderheidsgodsdienst in de gebieden waaruit ze afkomstig zijn: de Islam. ‘Moslims’ is hier een etnische aanduiding.
Dit is niet onschuldig. Vanaf het moment dat we ‘ze’ (een heel gedifferentieerde groep mensen) ‘ moslims’ noemen, scheren we ze over één kam en pinnen hen vast op een godsdienst, die de hunne misschien helemaal niet is. Vooral bij migranten is de impact van deze woordkeuze niet te onderschatten omdat zij veel zaken waaraan zij hun identiteit ontleenden moeten loslaten en zich onzeker voelen over wie ze nu eigenlijk zijn. Ze moeten zichzelf als het ware opnieuw uitvinden en door onze onnauwkeurige benaming sturen we hun identiteit in een religieuze richting en worden ze gekaapt door dominees à la Paisley (Noord-Ierland) of door een hele batterij Islamitische religieuze woordvoerders. Het gebruik van religieuze termen vraagt daarom om een algemene zindelijkheidstraining.
Tenslotte een laatste opmerking over de vrijheid van meningsuiting. De wereldberoemde vrijheid van meningsuiting is een groot goed en dankt de wereld in eerste instantie aan een Nederlander. In de 17e eeuw schreef Spinoza niet tégen religie maar wel tegen haar neigingen om mensen te manipuleren en hun zicht op hun eigen werkelijkheid te verduisteren. Spinoza pakte het fundamentalisme van de kerken aan. De traditionele kerk en fanatieke Islamgeleerden tasten in deze 21e eeuw nog steeds democratische grondrechten aan, laat staan dat zij ons zelfstandig denken stimuleren. Ter bestrijding van dat conservatisme cartoons publiceren en spotprenten, is ieders goed recht, mag ook vanwege de vrijheid van meningsuiting, en kan een humorvolle relativerende invloed uitoefenen. Als het daarin blijft steken, dan schiet de vrijheid van meningsuiting voorbij aan de dimensie van een persoonlijke ontmoeting, zoals ik die in het eerste punt beschreef.
Werkelijke innovatie vraagt om meer dan vrij je mening zeggen over alles. Ik hoop dat de vrijheid van meningsuiting zich ook zal ontwikkelen in de richting namelijk van wat de beroemde Engelse historicus Toynbee wel voorspelt als dé gebeurtenis van de 21e eeuw. Hij doelt niet op economische ontwikkelingen of volksverhuizingen, maar op de ontmoeting van het Westen en de Islam met het Zenboeddhisme en de beschrijving van nieuwe inzichten die daar uit voort kunnen vloeien. Want dit contact is uitdrukkelijk niet bedoeld opdat wij onze identiteit verlaten en in een pij gaan rondlopen, maar wel om in die ontmoeting het beste van onszelf en van onze beschaving terug te vinden
In een tijd waar mensen zoeken naar leiders met een feeling voor wat spiritueel van waarde is, lijkt het mij noodzakelijk dat deze leiders minimaal op de hoogte zijn van wat zich momenteel als spiritueel aandient en ondersteuning vindt in de moderne samenwerkende wetenschappen (Zie in menu over quantumwetenschappen)
Terug naar algemene subsite over God?, Jezus, Islam enz.
