WAARNEMING
Er zijn wel 49 manieren om op waarneming te reageren!) volgens Boeddhisme)
Omdat we niet bewust kiezen in het waarnemingsproces lijkt dit ‘automatisch’ te verlopen en onze reacties het resultaat te zijn van automatisch werkende gewoontepatronen. Vooroordelen, je mag iemand of niet, je voelt je bekeken, aangestaard, beoordeeld en doet dit omgekeerd ook. We zijn dan niet meer volgens onze eigen goddelijke natuur bezig (Er staat over goddelijke aandacht opgetekend: ´Ik heb u geschreven in de palm van mijn hand¨. Dat vind ik prachtig, dat is pas aandacht)!
De gewone procesmomenten van ons zien, de beeldjes, duren een fractdie van een seconde. Ze volgen elkaar op als beeldjes in een film. Maar de gaten ertussen, de achtergrond, is de diepere eenheidswerkelijkheidsbeleving die ieder soms wel kent: onbevangen waarneming en helder inzicht.
Maar meestentijds vormt zich een cocon om ons ego heen, een filtering tegen de enorme straling van de werkelijkheidsbeleving en de impact van directe onbemiddelde waarneming van de fenomenale wereld die via de gaten (de pauzes tussen de filmbeeldjes) binnenkomt.
Dit waarnemingsproces in vicieuze cirkels (samsara) kan getransformeerd worden. We komen dan in de wereld van nirwana terecht. Dit gebeurt door het daagse waarnemingsproces te ontregelen in bijvoorbeeld meditatie of in een piek-ervaring die ons overkomt.
De ‘macho-houding’ in ons (regelen, indelen, prestatie) wordt zo aangetast, en we krijgen kontakt met meer ‘transcendente’ kennis (transcendent genoemd omdat ze inzicht geeft in de leegte van alle verschijnselen en de neiging tot verzelfstandiging van het persoonlijkheidsproces overstijgt).
Ook worden we hartelijker en sympathieker jegens onszelf en anderen omdat we het menselijk deficit accepteren: het uiteindelijk falen van alle prestaties. Deze mannelijke en vrouwelijke verbinding, dit huwelijk tussen compassie en inzicht is ‘awareness wisdom’: ware perceptie. Dit verbindingsproces kan in een individu plaats vinden, maar ook tussen man en vrouw, en tussen tendensen in de maatschappij (zelfs tussen ‘wetenschap’ en ‘kunst’, tussen ratio en verbeelding zodat rationaliteit de waarneming niet langer verduistert), tussen renaissance en verlichting. ..(alsof we met nieuwe ogen, beginnersogen, zien..
Een geduldige onbevangen aandacht brengt ook de gaten in het persoonlijkheidsproces aan het licht. Dit kan het gevoel met zich meebrengen dat je uit elkaar valt. Een gevoel van grote droefheid en eenzaamheid kan optreden, alsof een essentieel deel van jezelf, een orgaan dat greep op de werkelijkheid uitoefent, aan het afsterven is. Tegelijk merk je dat de werkelijkheid buiten je een reusachtige stap naar je toe heeft gedaan. Alles wat je ziet wordt intiem, nabij, alsof het gaat om een persoonlijke ontmoeting tussen jou, je zintuigen en wat je waarneemt. Het geeft een gevoel van verbondenheid een gevoel van empathie met de wezens en de dingen. Tegelijk krijgt elk wezen, elk voorwerp, diepte, omdat je oppervlakkige blik van eigenbelang wegvalt.
M. Duchamp schreef een werk over waarneming: ‘de bruid ontkleedt door haar vrijgezellen’ Een huwelijk met onszelf, transcendent vrouwelijk inzicht in leegte. Leegte betekent ‘zonder bedekking’, want ze verschijnt als een naakte vrouw, gloeiend van passie. In haar linkerhand een schaal waarin een stof om de ontregelende kracht van de liefde aan te wakkeren. In haar rechterhand houdt ze een mes waarmee ze alle conventionele voorstellingen doorsnijdt…
De bovengenoemde ‘achtergrond’ i (tussen de filmbeeldjes door, het automatische voorbij) s als een partner, maar ‘geliefde’ is wellicht een betere benaming , geliefde en vereniging in één. Als je haar ontmoet, weet je dat zij het was, waar je je hele leven naar verlangd hebt, zonder te weten waarnaar je verlangde. ……De ‘ achtergrond’ is zij niet een deel van onszelf? Daarom zeggen ze dat het verlangen de geliefde is. (Het gehele stuk vrij naar en Uit: De verbeelding aan de macht. Meino Zeillemaker. In : Humanisme en Boeddhisme. F. Elders (2000). Asoka)
Vanuit Boeddhisme:
De Boeddha analyseert gehechtheid en verwarring vanuit ‘zien’. Wanneer de zintuigen contact maken met een object, ontstaat een bepaalde emotie (aantrekking, afstoting, neutraal) en vindt er een selectie plaats op grond van individuele belangen en behoeften. Er wordt een keus gemaakt uit het overweldigende aanbod aan zintuigelijke impressies door waarneming en duiding ervan, waarbij uit het aanbod geselecteerd wordt door de individuele conditioneringen of disposities. In de Pali-canon wordt dat als volgt omschreven:
Op basis van het oog en materiële objecten/vormen onstaat oog-bewustzijn. Het samengaan van (deze) drie leidt tot contact, contact leidt tot gevoel (…). Wat men voelt, neemt men waar, wat men waarneemt, overdenkt men, wat men overdenkt brengt men onder in geconditioneerde concepten, en wat men onderbrengt in gecond.concepten op grond daarvan, komen concepten op de mens af, die gebaseerd zijn op de waarneming van wat men ondergebracht heeft in geconditioneerde concepten wat betreft materiële vormen die door het oog herkend worden vanuit verleden, toekomst en heden.
Terug naar algemene pagina zien
(Uit Ria Kloppenborg. Autonomie en (non)identiteit. In : Humanisme en Boeddhisme. F. Elders (2000). Asoka)
